Dalili za ugonjwa wa mtoto wa jicho, kitaalamu unajulikana kama cataract, ni muhimu sana kuzifahamu kwa sababu ugonjwa huu ni moja ya sababu kuu za upofu unaoweza kutibika duniani kote. Mtoto wa jicho ni hali ambapo lenzi ya jicho, ambayo kwa kawaida huwa angavu na safi, inakuwa na ukungu au weupe. Lenzi hii ipo nyuma ya mboni ya jicho (iris) na mboni nyeusi (pupil), na kazi yake kuu ni kukusanya mwanga unaoingia jichoni na kuuelekeza kwenye retina ili picha iweze kuundwa. Ugonjwa huu unaweza kuathiri jicho moja au yote mawili, na ingawa unahusishwa zaidi na uzee, unaweza pia kutokea kwa watu wa rika zote, hata watoto wachanga.
Hizi ni Dalili za Ugonjwa wa Mtoto wa Jicho
Dalili za ugonjwa wa mtoto wa jicho mara nyingi hujitokeza taratibu na zinaweza kutofautiana kulingana na ukubwa na eneo la ukungu kwenye lenzi. Zifuatazo ni dalili kuu nane zinazoweza kuashiria uwepo wa ugonjwa huu:
1. Kuona Ukungu au Vitu Kuwa na Wazowazo
Hii ndiyo dalili ya ugonjwa wa mtoto wa jicho ya kawaida na inayojitokeza mapema zaidi. Mtu anaweza kuhisi kana kwamba anatazama kupitia dirisha lenye ukungu au moshi. Vitu vinaweza kuonekana haviko wazi, vimefifia, au kama vimefunikwa na pazia. Ugumu huu wa kuona unaweza kuongezeka taratibu kadri mtoto wa jicho anavyozidi kukua.
2. Ugumu wa Kuona Usiku au Katika Mwanga Hafifu
Watu wenye mtoto wa jicho mara nyingi hupata shida zaidi kuona vizuri wakati wa usiku au katika mazingira yenye mwanga mdogo. Hii inaweza kufanya shughuli kama vile kuendesha gari usiku kuwa ngumu na hatari. Haja ya kuwa na mwanga mwingi zaidi ili kuweza kusoma au kufanya shughuli za karibu inaweza pia kuwa ishara. Hii ni dalili za ugonjwa wa mtoto wa jicho inayoathiri sana shughuli za kila siku.
3. Kuhisi Mwanga Kuwa Mwingi na Kuona Miale (Glare and Halos)
Mwanga kutoka kwenye taa za magari, jua, au taa za ndani unaweza kuonekana kuwa mkali sana na wenye kuumiza macho (glare). Vilevile, mtu anaweza kuona miale au miduara ya mwanga (halos) inayozunguka vyanzo vya mwanga. Hii ni dalili ya ugonjwa wa mtoto wa jicho inayoweza kusababisha usumbufu mkubwa, hasa wakati wa kuendesha gari usiku au kuwa kwenye mazingira yenye mwanga mkali.
4. Mabadiliko ya Mara kwa Mara ya Namba za Miwani au Lensi za Kuvaa
Ikiwa unajikuta unahitaji kubadilisha namba za miwani yako au lensi za kuvaa mara kwa mara, inaweza kuwa ishara ya mtoto wa jicho unaoendelea kukua. Kadri lenzi ya jicho inavyozidi kuwa na ukungu, uwezo wake wa kukusanya mwanga hubadilika, na hivyo kusababisha mabadiliko katika mahitaji ya miwani. Hii ni dalili za ugonjwa wa mtoto wa jicho ambayo inapaswa kukufanya umuone daktari wa macho.
5. Kufifia au Kubadilika kwa Rangi
Mtoto wa jicho anaweza kusababisha rangi kuonekana zimefifia, hazina mng'ao kama zamani, au zinaonekana kuwa na rangi ya manjano au kahawia. Hii ni kwa sababu ukungu kwenye lenzi huchuja mwanga na kubadilisha jinsi rangi zinavyotambulika na jicho. Mtu anaweza asitambue mabadiliko haya mpaka mtoto wa jicho uwe umekua sana.
6. Kuona Vitu Viwili-Viwili Katika Jicho Moja
Ingawa si kawaida sana, baadhi ya watu wenye mtoto wa jicho wanaweza kupata tatizo la kuona vitu viwili-viwili au picha kuwa na kivuli kingi katika jicho moja lililoathirika. Hii hutofautiana na kuona vitu viwili-viwili kunakosababishwa na macho kutokuelekezana vizuri (binocular diplopia), ambapo tatizo huisha unapofumba jicho moja. Hii ni dalili ya ugonjwa wa mtoto wa jicho inayohitaji uchunguzi makini.
7. Haja ya Mwanga Mwingi Zaidi Wakati wa Kusoma
Kama ilivyotajwa awali, watu wenye mtoto wa jicho wanaweza kuhitaji mwanga mwingi zaidi kuliko kawaida ili kuweza kusoma au kufanya shughuli nyingine za karibu. Hii ni kwa sababu lenzi yenye ukungu inapunguza kiasi cha mwanga kinachofika kwenye retina. Hii ni dalili za ugonjwa wa mtoto wa jicho inayoweza kuathiri utendaji kazi na shughuli za burudani.
8. Kuonekana kwa Weupe au Ukungu Kwenye Mboni Nyeusi ya Jicho (Katika Hatua za Baadaye)
Katika hatua za juu za ugonjwa wa mtoto wa jicho, ukungu unaweza kuwa mkubwa kiasi cha kuonekana kama weupe au rangi ya kijivu kwenye sehemu ya mboni nyeusi ya jicho (pupil). Hii inaweza kutambuliwa na mtu mwingine anayemtazama mgonjwa. Hii ni dalili ya ugonjwa wa mtoto wa jicho inayoashiria kuwa ugonjwa umekomaa sana.
Nyongeza ya Dalili za Ugonjwa wa Mtoto wa Jicho
Kando na dalili kuu, kuna ishara nyingine ambazo zinaweza kuambatana na ugonjwa wa mtoto wa jicho:
1. Kupungua kwa uwezo wa kutofautisha maumbo na rangi (reduced contrast sensitivity): Vitu vinaweza kuonekana havina tofauti kubwa ya rangi au mwangaza, na kufanya iwe vigumu kutambua kingo za vitu.
2. Ugumu wa kuona vizuri mchana kweupe sana: Mwanga mkali wa jua unaweza kuzidisha mtawanyiko wa mwanga ndani ya jicho na kufanya uoni kuwa mbaya zaidi.
3. Kuhisi kama kuna "filamu" au "pazia" mbele ya macho: Hii ni hisia ya kudumu inayoweza kuongezeka kadri ugonjwa unavyoendelea.
4. Wakati mwingine, uboreshaji wa muda wa uwezo wa kuona karibu ("second sight"): Katika hatua za awali za baadhi ya aina za mtoto wa jicho, mtu anaweza kugundua kuwa anaweza kusoma bila miwani yake ya kusomea, lakini hii ni hali ya muda mfupi.
5. Mabadiliko katika jinsi unavyoona rangi, mfano bluu inaweza kuonekana kijivu.
Mambo ya Kuzingatia Unapopata Dalili za Ugonjwa wa Mtoto wa Jicho
Ikiwa unapata dalili zinazoashiria ugonjwa wa mtoto wa jicho, ni muhimu kuchukua hatua zifuatazo:
1. Muone Daktari wa Macho (Ophthalmologist au Optometrist) kwa Uchunguzi:
Ukiona mabadiliko yoyote katika uwezo wako wa kuona, kama vile dalili za ugonjwa wa mtoto wa jicho zilizotajwa, ni muhimu sana kupata uchunguzi kamili wa macho kutoka kwa daktari wa macho. Daktari ataweza kuthibitisha kama una mtoto wa jicho na kuangalia ukubwa wake, na pia kuangalia kama kuna matatizo mengine ya macho.
2. Jadili Chaguzi za Matibabu na Daktari Wako:
Ikiwa utagundulika kuwa na mtoto wa jicho, daktari wako atajadili nawe chaguzi za matibabu. Katika hatua za awali, mabadiliko ya miwani, kutumia miwani yenye kinga ya mwanga (anti-glare), na kutumia mwanga mwingi zaidi wakati wa kusoma vinaweza kusaidia. Hata hivyo, matibabu pekee ya kudumu kwa mtoto wa jicho ni upasuaji.
3. Fikiria Upasuaji Wakati Uoni Unapoathiri Maisha Yako:
Upasuaji wa mtoto wa jicho unapendekezwa wakati uoni wako unapokuwa umeathirika kiasi cha kukuzuia kufanya shughuli zako za kila siku kwa usalama na raha, kama vile kusoma, kuendesha gari, au kutazama televisheni. Upasuaji huu unahusisha kuondoa lenzi yenye ukungu na kuweka lenzi bandia (intraocular lens - IOL). Ni moja ya upasuaji salama na wenye mafanikio makubwa zaidi.
4. Fanya Uchunguzi wa Macho Mara kwa Mara:
Hata kama huna dalili, ni muhimu kufanya uchunguzi wa macho mara kwa mara, hasa unapofikisha umri wa miaka 40 na zaidi. Hii husaidia kugundua mtoto wa jicho na magonjwa mengine ya macho mapema kabla hayajaleta madhara makubwa kwa uoni wako.
5. Chukua Hatua za Kinga:
Ingawa uzee ni sababu kuu, unaweza kuchukua hatua za kupunguza hatari ya kupata mtoto wa jicho mapema au kuzidisha hali. Hii ni pamoja na kuvaa miwani ya jua inayozuia mionzi ya UV, kuacha kuvuta sigara, kudhibiti magonjwa kama kisukari, na kula mlo kamili wenye matunda na mboga nyingi zenye vioksidishaji (antioxidants).
Hitimisho
Kuelewa dalili za ugonjwa wa mtoto wa jicho ni muhimu kwa ajili ya utambuzi wa mapema na matibabu sahihi. Ugonjwa huu unaweza kuathiri sana ubora wa maisha kwa kupunguza uwezo wa kuona, lakini kwa bahati nzuri, matibabu yake, hasa upasuaji, yana mafanikio makubwa. Ikiwa unaona mabadiliko yoyote katika uwezo wako wa kuona, usisite kuwasiliana na daktari wa macho kwa uchunguzi. Afya ya macho yako ni muhimu sana, na hatua za mapema zinaweza kusaidia kuhifadhi uwezo wako wa kuona kwa miaka mingi ijayo.
