Dalili za pangusa kwa mwanamke mara nyingi huwa za siri, zisizoonekana wazi, au hata kutokuwepo kabisa, jambo linalofanya ugonjwa huu kuwa hatari zaidi kwa afya ya uzazi ya mwanamke. Pangusa, ambao kitaalamu unajulikana kama Gonorrhea, ni ugonjwa wa zinaa (STI) unaosababishwa na bakteria waitwao Neisseria gonorrhoeae, ambao hustawi katika maeneo yenye unyevunyevu na joto mwilini kama vile uke, shingo ya kizazi, njia ya mkojo, njia ya haja kubwa, na hata koo. Kwa sababu dalili zake zinaweza kufanana na magonjwa mengine au kuwa hafifu sana, wanawake wengi wanaweza kuishi na maambukizi haya kwa muda mrefu bila kujijua, na hivyo kuhatarisha afya zao na kuwaambukiza wenza wao. Kuelewa kwa kina dalili ya pangusa kwa mwanamke ni hatua ya kwanza na muhimu zaidi katika kutafuta matibabu mapema na kuzuia madhara makubwa ya muda mrefu, ikiwemo ugumba.
Hizi ni Dalili za Pangusa kwa Mwanamke
Ingawa takriban 50% ya wanawake wenye pangusa hawaonyeshi dalili zozote, wale wanaozipata wanaweza kuona ishara zifuatazo. Ni muhimu kutambua kuwa dalili hizi zinaweza kuanza kuonekana ndani ya siku 2 hadi 14 baada ya kuambukizwa, lakini wakati mwingine zinaweza kuchukua muda mrefu zaidi.
1. Kutokwa na Uchafu Usio wa Kawaida Ukeni
Hii ndiyo dalili ya pangusa kwa mwanamke inayoripotiwa mara nyingi zaidi. Mwanamke anaweza kugundua mabadiliko makubwa katika ute au uchafu anaoutoa ukeni, ambao unaweza kuwa tofauti sana na ule wa kawaida wa mzunguko wake. Uchafu huu unaosababishwa na pangusa mara nyingi huwa na rangi ya njano, kijani, au wakati mwingine mweupe-kijivu na unaweza kuwa mzito kama usaha. Kiasi cha uchafu huu pia huongezeka na kuwa kingi kuliko kawaida, na unaweza kuwa na harufu mbaya isiyo ya kawaida. Chanzo cha uchafu huu ni mwitikio wa mwili dhidi ya maambukizi ya bakteria kwenye shingo ya kizazi (cervix), ambapo seli nyeupe za damu na majimaji mengine hutolewa ili kupambana na vimelea hivyo.
2. Maumivu au Kuhisi Kuungua Wakati wa Kukojoa (Dysuria)
Dalili hii husababisha hisia ya maumivu makali, ya kuwaka, au ya kuchoma wakati wa kutoa mkojo. Maumivu haya yanatokea pale ambapo bakteria wa pangusa wameambukiza mrija wa mkojo (urethra). Mrija huu unapovimba kutokana na maambukizi, mkojo wenye asidi unapopita husababisha muwasho na maumivu makali. Mara nyingi, dalili hii inaweza kuchanganywa na ile ya maambukizi katika njia ya mkojo (UTI), na kusababisha wanawake wengi kujitibu UTI kimakosa. Tofauti ni kwamba, katika pangusa, maumivu haya mara nyingi huambatana na dalili nyingine kama kutokwa na uchafu usio wa kawaida ukeni, tofauti na UTI ambayo dalili yake kuu ni kukojoa mara kwa mara na maumivu hayo.
3. Maumivu Chini ya Kitovu (Maumivu ya Pelvic)
Mwanamke anaweza kupata maumivu yasiyo ya kawaida kwenye eneo la chini ya tumbo na nyonga (pelvis). Maumivu haya yanaweza kuwa ya kuvuma taratibu, ya ghafla na makali, au maumivu ya kudumu. Hii ni ishara hatari sana inayoonyesha kuwa maambukizi ya pangusa yamepanda kutoka kwenye shingo ya kizazi na kuingia kwenye via vya uzazi vya ndani, kama vile mji wa uzazi (uterus), mirija ya fallopio (fallopian tubes), na ovari. Hali hii inajulikana kitaalamu kama Ugonjwa wa Kuvimba kwa Viungo vya Uzazi (Pelvic Inflammatory Disease - PID), ambayo ni madhara makubwa ya pangusa na magonjwa mengine ya zinaa yasiyotibiwa.
4. Kutokwa na Damu Nje ya Mzunguko wa Hedhi
Maambukizi ya pangusa yanaweza kusababisha kuvimba na kuumia kwa shingo ya kizazi, hali iitwayo cervicitis. Shingo ya kizazi inapokuwa imeathirika, mishipa yake ya damu huwa rahisi sana kuumia na kuvuja damu. Hii inaweza kusababisha mwanamke kuona matone ya damu (spotting) katikati ya mwezi, yaani nje ya siku zake za hedhi. Vilevile, anaweza kupata hali ya kutokwa na damu kwa urahisi baada ya kujamiiana (post-coital bleeding). Dalili hii haipaswi kupuuzwa kamwe kwani ni ishara ya wazi kuwa kuna tatizo kwenye shingo ya kizazi linalohitaji uchunguzi wa haraka.
5. Maumivu Wakati wa Kujamiiana (Dyspareunia)
Mbali na kutokwa na damu, maumivu wakati wa tendo la ndoa ni dalili ya pangusa kwa mwanamke inayoweza kuashiria maambukizi yaliyosambaa. Maumivu haya si yale ya juu juu kwenye lango la uke, bali ni maumivu ya ndani zaidi kwenye nyonga. Yanatokana na msuguano na shinikizo kwenye shingo ya kizazi na viungo vya uzazi vya ndani ambavyo tayari vimevimba na kuwa na maambukizi. Hali hii inaweza kufanya tendo la ndoa kuwa chungu na lisilofurahisha, na kuathiri uhusiano wa kimapenzi wa mwanamke. Maumivu haya mara nyingi huongezeka zaidi iwapo PID imeanza kujitokeza.
6. Kuwashwa na Maumivu Kwenye Eneo la Uke
Ingawa si dalili ya kawaida kama zingine, baadhi ya wanawake wanaweza kupata muwasho mkali, maumivu, na uwekundu kwenye eneo la nje la uke (vulva). Hii hutokea kutokana na uchafu wenye bakteria kutoka ndani ya uke unavyogusa ngozi nyeti ya eneo hilo na kusababisha mmenyuko wa kimwili (inflammatory reaction). Dalili hii inaweza pia kuchanganywa na magonjwa ya fangasi (yeast infection). Hata hivyo, mwasho unaosababishwa na pangusa mara nyingi huambatana na uchafu wenye rangi ya njano/kijani na harufu mbaya, tofauti na ule wa fangasi ambao huwa mweupe kama maziwa ya mgando.
7. Maumivu ya Koo na Kuvimba kwa Tezi
Pangusa haiambukizi tu viungo vya uzazi; inaweza pia kuambukizwa kupitia ngono ya mdomo (oral sex) na kusababisha maambukizi kwenye koo (pharyngeal gonorrhea). Dalili zake ni pamoja na koo kuuma, koo kuwa jekundu, na kuvimba kwa tezi (lymph nodes) za kwenye shingo. Kwa sababu dalili hizi zinafanana sana na mafua au maambukizi ya kawaida ya koo (strep throat), mara nyingi hazihusishwi na ugonjwa wa zinaa. Ni muhimu kwa daktari kujua historia ya ngono ya mdomo ili aweze kufikiria uwezekano wa pangusa ya koo na kufanya vipimo sahihi.
8. Dalili za Maambukizi Kwenye Njia ya Haja Kubwa (Rectal Infection)
Maambukizi ya pangusa yanaweza kutokea kwenye njia ya haja kubwa (rectum) kutokana na ngono ya mkundu (anal sex) au pale ambapo uchafu kutoka ukeni wenye bakteria unafika kwenye eneo la mkundu. Dalili za maambukizi haya ni pamoja na muwasho mkali kwenye eneo la mkundu, kutokwa na uchafu kama usaha kutoka kwenye njia ya haja kubwa, maumivu wakati wa kupata choo, na wakati mwingine kuona damu kwenye choo. Kama ilivyo kwa dalili nyingine, maambukizi ya pangusa kwenye njia ya haja kubwa pia yanaweza yasiwe na dalili zozote zinazoonekana.
Dalili Nyinginezo za Pangusa kwa Mwanamke
Mbali na dalili kuu zilizotajwa, kuna dalili nyingine ambazo zinaweza kujitokeza, hasa kama maambukizi yameachwa kwa muda mrefu na kuanza kusambaa mwilini:
1. Homa na Kuhisi Baridi: Hii ni ishara kuwa mwili unapambana na maambukizi makubwa yaliyosambaa.
2. Uchovu Mwingi na Kuhisi Mnyonge: Maambukizi ya muda mrefu yanaweza kumaliza nguvu za mwili na kusababisha uchovu usioelezeka.
3. Maumivu ya Viungo (Arthritis): Katika hali nadra, bakteria wa pangusa wanaweza kuingia kwenye mzunguko wa damu na kusababisha maambukizi kwenye viungo (septic arthritis), na kuleta maumivu makali, uvimbe na uwekundu, hasa kwenye goti, kifundo cha mguu au mkono.
4. Uwekundu na Maumivu ya Macho (Gonococcal Conjunctivitis): Hii hutokea pale bakteria wanapofika kwenye macho, mara nyingi kwa kujigusa na mikono yenye maambukizi. Husababisha macho kuwa mekundu, kuvimba, na kutoa usaha.
5. Hedhi Kuwa Nzito na yenye Maumivu Zaidi: Mabadiliko katika mzunguko wa hedhi, kama vile kutokwa na damu nyingi zaidi au kupata maumivu makali zaidi ya tumbo la hedhi, yanaweza kuwa ishara ya PID inayosababishwa na pangusa.
Mambo ya Kuzingatia Unapopata Dalili za Pangusa kwa Mwanamke
Kugundua kuwa unaweza kuwa na dalili za pangusa kunaweza kuwa jambo la kutisha. Hata hivyo, kuchukua hatua sahihi na kwa haraka ni muhimu sana kwa afya yako. Hapa kuna mambo makuu matano ya kuzingatia:
1. Tafuta Huduma ya Matibabu Mara Moja:
Usisubiri dalili ziongezeke au kupotea zenyewe. Mara tu unapohisi una dalili zozote kati ya zilizotajwa, ni muhimu kumuona daktari au mtoa huduma wa afya haraka iwezekanavyo. Matibabu ya mapema huzuia madhara makubwa kama PID na ugumba. Daktari atafanya vipimo, kama vile kuchukua sampuli ya uchafu kutoka kwenye shingo ya kizazi au mkojo, ili kuthibitisha uwepo wa bakteria.
2. Epuka Kujamiiana:
Kuanzia wakati unapohisi una dalili hadi utakapomaliza matibabu yako na ya mwenza wako, ni muhimu kusitisha shughuli zote za ngono (uke, mdomo, na mkundu). Hii inasaidia kuzuia kuendelea kueneza maambukizi kwa wengine na pia inakukinga wewe dhidi ya kupata maambukizi mapya. Kufuata ushauri huu ni muhimu ili kuvunja mnyororo wa maambukizi.
3. Mjulishe Mwenza/Wenza Wako wa Kimapenzi:
Hii ni hatua muhimu ingawa inaweza kuwa ngumu. Kumjulisha mwenza wako (wa sasa na wa hivi karibuni) kuhusu uwezekano wa maambukizi ni muhimu ili naye apate fursa ya kupimwa na kutibiwa. Hata kama hawana dalili zozote, wanaweza kuwa wameambukizwa na wataendelea kukuambukiza tena baada ya wewe kumaliza matibabu. Vituo vingi vya afya hutoa huduma za siri za kuwajulisha wenza ili kurahisisha mchakato huu.
4. Maliza Dozi Kamili ya Dawa:
Pangusa hutibiwa kwa kutumia dawa za antibiotiki, ambazo huweza kuwa za sindano au vidonge. Ni muhimu sana kufuata maelekezo ya daktari na kumaliza dozi yote ya dawa hata kama utaanza kujisikia vizuri baada ya siku chache. Kuacha dawa kabla ya muda kunaweza kusababisha bakteria wasiokufa wote wajenge usugu dhidi ya dawa, na kufanya maambukizi kuwa magumu zaidi kutibu baadaye.
5. Fanya Vipimo vya Ufuatiliaji Baada ya Matibabu:
Baada ya kumaliza matibabu, daktari wako anaweza kukushauri kurudi kwa ajili ya vipimo vya ufuatiliaji baada ya wiki chache au miezi mitatu. Hii ni ili kuhakikisha kuwa maambukizi yamekwisha kabisa mwilini mwako. Hii ni hatua muhimu hasa kutokana na kuongezeka kwa aina za pangusa ambazo ni sugu kwa baadhi ya dawa za antibiotiki.
Hitimisho
Kwa kumalizia, dalili za pangusa kwa mwanamke zinaweza kuwa changamoto kuzitambua kutokana na uwezo wake wa kujificha na kutokuonyesha ishara zozote dhahiri. Hata hivyo, kuelewa dalili kuu kama vile uchafu usio wa kawaida ukeni, maumivu wakati wa kukojoa, na maumivu chini ya kitovu ni muhimu sana kwa ajili ya utambuzi wa mapema. Kupuuza dalili hizi kunaweza kusababisha madhara ya kudumu kama vile ugumba, maumivu sugu ya nyonga, na mimba kutunga nje ya kizazi. Jukumu la kulinda afya yako ya uzazi liko mikononi mwako; kuwa mwangalifu na mabadiliko ya mwili wako, fanya ngono salama, na usisite kutafuta msaada wa kitabibu unapohisi kuna tatizo.
